Muôn trùng gian khó bủa vây ô tô hybrid tại Việt Nam

Lịch sử ngành ô tô ghi nhận ý tưởng về Xe Hybrid đã xuất hiện từ đầu thế kỷ 20. Khi đó, các nhà sản xuất đã sáng tạo ra phương pháp sử dụng động cơ điện và động cơ đốt trong song song với nhau và sớm nhận thấy tính hiệu quả của phương pháp này. Mặc dù vậy, động cơ đốt trong lên ngôi vẫn lên ngôi nhờ giá xăng dầu rẻ mạt và không có bất cứ quy định nào về khí thải, còn khái niệm hybrid dần bị lãng quên.

Ô tô hybrid sử dụng động cơ đốt trong và động cơ điện song song với nhau.

Sự ra đời của Toyota Prius năm 1997 đánh dấu sự hồi sinh của khái niệm hybrid sau gần 90 năm tưởng chừng như đã chìm vào quên lãng. Xe hybrid thời ấy chỉ thuộc phân đoạn nhỏ của ngành công nghiệp xe hơi, nhưng Toyota vẫn rất tự tin vào tương lai khi gọi Prius là “xe của thế kỷ 21”.

Thực tế đã diễn ra đúng như tầm nhìn của hãng xe Nhật Bản. Tính đến cuối tháng 1/2017, doanh số của Toyota Prius đã đạt 10 triệu xe. Cuộc chạy đua phát triển xe tiết kiệm nhiên liệu khiến của các hãng sản xuất xe hơi khiến phân khúc ô tô hybrid tăng trưởng nhanh chóng trên khắp toàn cầu. Theo dự báo của tờ The Detroit News, đến năm 2025, thị phần của dòng ô tô có trang bị pin sẽ chiếm 25% doanh số ô tô toàn cầu.

Cách thức hoạt động của động cơ hybrid

Đôi khi, xe hybrid vẫn bị nhầm lẫn với xe thuần điện. Trên thực tế, xe hybrid là sự kết hợp giữa động cơ đốt trong và động cơ điện lấy năng lượng từ bộ pin, độc lập với nguồn điện từ bên ngoài. Trong quá trình vận hành động cơ đốt trong, bộ pin tích trữ và tái sử dụng năng lượng thường bị lãng phí. Trên xe hybrid, hệ thống máy tính sẽ quyết định khi nào dùng động cơ điện, khi nào dùng động cơ đốt trong, khi nào vận hành song song cả hai động cơ, khi nào sử dụng năng lượng hay nạp năng lượng cho bộ pin của xe.

Cụ thể, xe hybrid sử dụng động cơ điện khi khởi động. Khi vận hành bình thường, xe dùng tới cả hai động cơ đốt trong và động cơ điện. Khi cần tăng tốc hay leo dốc, xe tiếp tục vận hành đồng bộ cả 2 động cơ. Còn khi xe giảm tốc hay xuống dốc, động cơ điện hấp thụ năng lượng từ bộ phanh và nạp điện cho bộ pin. Động cơ sẽ tự động tắt khi xe dừng và kích hoạt trở lại bằng động cơ điện khi người điều khiển thả chân phanh, không để động cơ chạy không tải. Động cơ hybrid được chia làm 3 loại chính.

Hybrid là sự kết hợp giữa động cơ đốt trong và động cơ điện lấy năng lượng từ bộ pin, độc lập với nguồn điện từ bên ngoài.

Hybrid nối tiếp: Loại hybrid có lịch sử lâu đời nhất, được sử dụng trên các đầu xe lửa thế kỷ trước và ngày nay không còn phổ biến. Với xe hơi, động cơ điện là động lực duy nhất giúp quay bánh xe, còn động cơ đốt trong chỉ mang nhiệm vụ phát ra năng lượng để nạp điện cho bộ pin. Do hiệu quả năng lượng chỉ tốt khi di chuyển tốc độ thấp, tốn kém ở tốc độ cao nên khả năng vận hành không ấn tượng.

Hybrid song song: Đây chính là loại hybrid đơn giản và ít tốn kém nhất ở thời điểm hiện tại. Ở loại hybrid này, nguồn động lực chính dẫn động bánh xe là động cơ đốt trong, còn động cơ điện chỉ mang ý nghĩa hỗ trợ mỗi khi xe cần tăng tốc. Lúc dừng  hoạt động, cơ năng sinh ra ở trục bánh xe sẽ được động cơ điện chuyển hóa để nạp điện cho bộ pin. Mỗi khi bộ pin có nhiều năng lượng, động cơ điện vận hành độc lập trong thời gian ngắn và ngừng chế độ nạp. Hệ thống phanh là nơi có nguồn năng lượng tái tạo duy nhất. Mặc dù được đánh giá là vận hành tốt, hybrid song song được không nổi bật về khía cạnh tiết kiệm năng lượng.

Hybrid kết hợp: Đúng như tên gọi của mình, loại hybrid kết hợp sử dụng cả hybrid nối tiếp và hybrid song song nhằm tận dụng ưu điểm của cả hai hệ thống. Hybrid kết hợp có bộ chia công suất làm nhiệm vụ thay đổi liên tục tỷ số truyền công suất động cơ đốt trong hoặc động cơ điện tới bánh xe, đưa ra phương án tiết kiệm nhất tại từng thời điểm cụ thể. Ô tô có thể vận hành ở chế độ thuần điện và vẫn nạp năng lượng cho bộ pin. Điểm trừ của hệ thống hybrid kết hợp là chi phí tốn kém nhất, tuy nhiên, hiệu quả của nó được đánh giá là tốt nhất vì vừa có khả năng vận hành tốt, vừa tiết kiệm nhiên liệu. Chiếc Toyota Prius hiện đang sử hệ thống hyrid này.

Những thách thức cho ô tô hybrid ở Việt Nam

Trên lý thuyết, ô tô hybrid là phương án khả thi với điều kiện giao thông thường xuyên tắc đường như ở nước ta. Xe hybrid có thể vận hành tốc độ chậm vài km trong nội đô mà không cần tới động cơ đốt trong, đạt hiệu quả nhiên liệu cao và giảm thiểu lượng khí thải ra môi trường. So với xe động cơ đốt trong truyền thống, xe hybrid tiêu thụ nhiên liệu ít hơn 20-30%. Tuy nhiên, chi phí bảo dưỡng, sửa chữa cao là rào cản lớn khiến người Việt chưa mấy mặn mà với xe hybrid.

Khoảng 8 năm trước, những mẫu xe hybrid đầu tiên bắt đầu xuất hiện tại thị trường Việt. Trong đó, những đại diện nổi bật nhất là Lexus RX400h và LS600hL được giới nhà giàu yêu thích. Năm 2010 đánh dấu bước phát triển của xe hybrid ở Việt Nam với màn ra mắt chính hãng của Mercedes-Benz S400 Hybrid.

Xe hybrid Lexus LS600hL tại Việt Nam

Mặc dù công nghệ hybrid giúp tiết kiệm chi phí nhiên liệu, các chủ xe phải đối mặt với số tiền sử dụng đắt đỏ vì chưa có hệ thống bảo dưỡng, sửa chữa tương xứng với loại xe này. Đơn cử, giá một bộ pin trên xe sang hybrid thay mới có thể lên đến 400 triệu đồng, tương đương với cả chiếc hatchback đời mới. Xe hybrid cũng khó bán lại, có trường hợp chủ xe rao bán cả năm nhưng không có người mua chỉ vì tên xe có chữ “hybrid”.

Trên thực tế, xe hybrid là phương án tối ưu với người nước ngoài dùng ô tô đi cả trăm km mỗi ngày, di chuyển trên nhiều đường cao tốc, kèm theo hệ thống bảo dưỡng, sửa chữa đồng bộ. Ngược lại, người Việt chủ yếu di chuyển trong phố xá, quãng đường chỉ vài chục km mỗi ngày nên số tiền từ việc tiết kiệm nhiên liệu không tạo lên sự khác biệt đáng kể.

Do vậy, ở nước ta, ô tô hybrid tồn tại như một lựa chọn cho số ít, phần lớn ở phân khúc xe hạng sang. Thống kê của Bộ Giao thông và Vận tải cho biết, từ 1/2010 đến tháng 3/2017, tức là hơn 7 năm, chỉ có 1.229 xe ô tô hybrid và 7 xe ô tô điện được nhập khẩu về thị trường trng nước. Những con số này thực sự quá khiêm tốn so với doanh số xe sử dụng động cơ đốt trong truyền thống.

Cần có chính sách cụ thể

Suốt nhiều năm qua, các doanh nghiệp kinh doanh ô tô vẫn thường xuyên thăm dò, chờ thời cơ thích hợp để mang xe ô tô hybrid về bán tại Việt Nam. Trong đó, Toyota là hãng xe thể hiện rõ nhất quyết tâm này.

Sau khi trưng bày tại hai lần triển lãm Vietnam Motor Show gần nhất, Toyota đang lên kế hoạch phân phối Prius trong thời gian tới. Tháng 6 vừa qua, hội thảo công nghệ Toyota Hybrid được tổ chức tại Hà Nội có thể coi là bước đi tiếp theo để đưa dòng xe này về thị trường Việt.

Tuy nhiên, rào cản trước mắt xe hybrid vẫn là chính sách. Theo một lãnh đạo cấp cao của Toyota, trong suốt 2 năm qua, hãng đã làm việc tích cực với các cơ quan hữu quan về chính sách đối với dòng xe hybrid Prius. Hãng cần xác định được mức ưu đãi thuế cụ thể mới tính toán đến thời điểm phân phối Prius ở Việt Nam.

Biểu thuế suất tiêu thụ đặc biệt mới nhất quy định ô tô chạy bằng xăng kết hợp năng lượng điện, có tỷ trọng xăng sử dụng không quá 70% tổng năng lượng sử dụng được ưa đãi mức thuế bằng 70% xe ô tô động cơ đốt trong cùng loại.

Mặc dù vậy, ô tô hybrid không thuộc diện được ưu đãi thuế, do hybrid là loại xe chạy hoàn toàn bằng xăng, không phải loại “chạy bằng xăng kết hợp năng lượng điện” theo như quy định của Bộ Tài chính. Động cơ điện của xe hybrid chạy bằng năng lượng trong bộ pin chuyển hóa từ nhiên liệu xăng.

Do đó, theo quy định trên, chỉ những xe Plug-in Hybrid như Mitsubishi Outlander PHEV có cổng sạc điện ngoài mới được hưởng ưu đãi thuế. Sự chung chung, không rõ ràng này đã dẫn đến việc nhiều doanh nghiệp Việt Nam bị truy thu thuế xe hybrid hồi năm 2010.

Ngoài ra, biểu thuế cũng lưu ý rằng tỷ trọng xăng sử dụng không quá 70% năng lượng sử dụng được xác định khi so sánh với dòng xe ô tô động cơ đốt trong tiết kiệm nhiên liệu nhất, có cùng dung tích và chỗ ngồi đang được bán tại thị trường trong nước. Chính con số 70% đã gây khó khăn cho Cục Đăng kiểm Việt Nam, do tỷ lệ sử dụng nguồn năng lượng giữa xăng và điện của xe hybrid không cố định mà thay đổi tùy theo điều kiện sử dụng và vận hành.

Khi Việt Nam còn đang nhập nhằng chuyện chính sách, các quốc gia trong khu vực đã tiến xa trong việc khuyến khích sử dụng xe hybrid và các loại xe thân thiện với môi trường bằng các ưu đãi về thuế. Ví dụ, Thái Lan vừa tiếp tục giảm thuế tiêu thụ đặc biệt với các dòng xe bảo vệ môi trường. Đồng thời, xe hybrid cũng đang trong giai đoạn tăng trưởng nóng ở Singapore. Tính đến tháng 1 năm nay, đã có 10.848 xe hybrid lưu thông tại Đảo quốc sư tử.